Keizer Constantijn is de eerste grote kerkenbouwer met o.a. de Sint-Pieterskerk in Rome, de Geboortekerk in Bethlehem en de heilige Grafkerk in Jeruzalem. Deze werd ingewijd op 13 september 335. De dag nadien werd het kruis ter verering aangeboden.

Het kruis verheffen!

Wij verkiezen het kruis te verstoppen en te ontlopen.

Een kruis, het zijn maar twee balken.

Maar het kruis is gebruikt als foltertuig.

Vele mensen zijn er door omgekomen.

Jezus werd tot de kruisdood veroordeeld. Het kruis, een schandpaal!

De christen heeft de kruisdood niet verzwegen. We verkondigen Christus, dan nog wel een gekruisigde (1 Kor 1,23). Dit betekent niet dat christenen het lijden zoeken. Het kruis van Jezus helpt ons bij het omgaan met eigen kruis.Het zet ons aan om dit van anderen te begrijpen en om het te verlichten.

In zijn boodschap voor Pasen 2014 schrijft bisschop Jozef De Kesel: “Het lijden is geen goed dat we zouden moeten nastreven. Het ware absurd. Pijn moet bestreden worden en het is vandaag ook mogelijk. Therapeutische hardnekkigheid is niet te rechtvaardigen. Het christendom koestert het lijden niet. Ook niet dat van Jezus. Jezus heeft het lijden niet gezocht. Het evangelie laat verstaan dat Jezus, toen het inderdaad voor Hem gevaarlijk werd, zich meer en meer terugtrok. Nu en dan wordt gezegd dat Hij zich niet meer openlijk liet zien. Op het einde heeft Hij zelfs gebeden dat die kelk aan Hem zou voorbijgaan. Hij heeft geprobeerd het gevaar dat Hij liep zoveel mogelijk te ontwijken. Maar niet ten koste van zijn zending. Die zending zou Hij ten einde toe volbrengen. En als daartoe ook dat kruis behoorde, dan zou Hij het aanvaarden. Hij had het ook aan zijn leerlingen gezegd: “Wie zijn leven wil redden, zal het verliezen, maar wie zij leven verliest omwille van Mij en het evangelie, zal het redden” (Mc 8,35).”

Niet alle christelijke confessies hebben dezelfde afbeelding van het kruis. De Orthodoxen gaan er eerder bescheiden mee om. De protestantse traditie heeft een kruis, maar zonder de afbeelding van een lichaam. Het kruis is leeg. Jezus is immers verrezen. De katholieke traditie vertoont veel variaties in het uitbeelden van het kruis. Een Romaans kruisbeeld toont een serene Christus. In de kapel Tancrémont, op de weg van Pépinster naar Banneux, hangt een van de oudste kruisbeelden uit ons land, Le Vieux Bon Dieu, verstopt tijdens de Franse revolutie en nadien teruggevonden. Op het feest van de Kruisverheffing bezingen we het heil, dat het kruis van Jezus ons brengt. Dit beeld verschilt sterk van de kruistaferelen van de barokschilder Rubens en van de kruisweg van Albert Servaes. Deze schilderde een man van smarten, geen mens meer, maar een worm.

Vooraleer Constantijn in 313 de christelijke godsdienst erkende, was deze in 301 reeds als staatsgodsdienst erkend door Armenië, toen veel groter dan de huidige staat. Dit land in de Kaukasus werd pas in 1991 opnieuw onafhankelijk. Het behoorde voordien bij de Sovjetunie. Zijn mooie oude kerken waren gesloten of omgevormd tot opslagplaatsen. Bij deze kerken staan katchkars, dit zijn stenen platen met daarin het symbool van het kruis, afgebeeld als een levensboom.

Wanneer paus Johannes Paulus II in september 2001 Armenië bezocht zei hij zijn toespraak in de pas ingewijde kathedraal van de heilige Gregorius de verlichter in Yerevan: “De Armeniërs hebben steeds een grote vering gehad voor het kruis van Christus. Gedurende  eeuwen staat het kruis hier als een onuitputtelijke bron van hoop in tijden van beproeving en lijden. Een kararakteristiek teken hiervan zijn de vele kruisen in vorm van een katchkar. Ze getuigen van de stevigt trouw in het christelijk geloof. In deze tijd van het jaar viert de kerk in Armenië een van haar grote feesten, de verheffing van het heilig kruis.

Van de aarde verheven van de aarde tot op het kruis, trekt Christus, onze redding en onze verrijzenis, alles naar zich toe (cfr Joh. 12, 32).

O Kruis van Christus, onze ware hoop! Elke keer dat zonde en menselijke zwakheid verdeeldheid veroorzaken, verleen ons de kracht om te vergeven en de enen met de andere te verzoenen.  O Kruis van Christus, wees onze steun wanneer we werken aan het herstel van van de volledige gemeenschap tussen allen die opzien naar de gekruisgde Heer als, onze Heiland en onze God.”

Litouwen was een ander bezet gebied in de Sovjetunie. Een indrukwekkende plaats aldaar is de berg van de kruisen. De bezetter wou ze vernietingen, maar telkens werden er nieuwe kruisen geplaatst bij de zo treffende figuur van de Man van Smarten.

Chagall is een beroemd schilder. Deze gelovige jood schilderde de witte kruisiging. Dit schilderij is niet wreed maar hoopvol. De pijn wordt daar op een serene wijze afgebeeld. Paus Franciscus heeft er veel sympathie voor. In een gesprek over het kruis en het lijden brengt kardinaal Bergoglio, nu paus Franciscus, een vrolijke noot aan, om het aldus wat luchtiger te maken. “Het gaat over een joodse jongen, die vanwege zijn slecht gedrag van school wordt gestuurd. Ten slotte beveelt een andere jood zijn vader een ‘goed college van paters’ aan. Hij verzekert hem dat ze de jongen daar in het gareel zullen krijgen. De vader accepteert het advies. De eerste maand gaat voorbij, de jongen gedraagt zich voorbeeldig en krijgt geen enkele waarschuwing. In de maanden erna doen zich evenmin problemen met zijn gedrag voor. De vader kan zijn nieuwsgierigheid niet bedwingen en gaat naar de rector om te horen hoe die er in geslaagd is zijn zoon op het goede spoor te zetten. “Heel eenvoudig”, antwoordt de priester. “De eerste dag heb ik hem bij zijn oor genomen, naar het kruis gewezen en gezegd; “Die daar was een jood, net als jij. Als je je misdraagt, loopt het met jou net zo af” (Paus Franciscus. Leven en denken van Jorge Bergoglio).

Leven in de nabijheid van een kruisbeeld kan mensen bang maken. Lydia Chagoll, kind van Brusselse Joodse ouders is aan de nazi’s ontsnapt en kwam in Japanse kampen terecht. “Ik ben op zoek naar zes jaren en zes maanden. De tijd dat ik van een normaal leven afgehaakt ben geweest. Nooit zijn die jaren terug te vinden. Nooit zijn zij in te halen. Ik zal ze altijd blijven missen.” Tijdens de vlucht wou ze niet achtergelaten worden in een klooster. “De kloosters waren somber, donker, kil en ik vond het ontzettend om op de grond te moeten slapen tegenover een levensgrote gekruisigde.

In de tuin van het bezinningscentrum De Oude Abdij van Drongen staat een zwaar kruis, in 1998 gemaakt door Luc Hoenraet. Er hangt een tekst bij van Jan Koenot:

Wie omwegen maakt

om aan het kruis voorbij te

gaan, loopt gevaar

ook aan het leven voorbij te gaan.

Wie in zijn leven de werkelijkheid

van zijn eigen kruis aanvaardt,

geraakt stilaan voorbij het kruis,

in het Leven.

Langemark is een van de dorpen in de Westhoek die tijdens de Eerste Wereldoorlog bijna totaal verwoest was. De kerk was een puinhoop. Ze is heropgebouwd. Luc Hoenraet heeft voor deze kerk vijf staties van de kruisweg geschilderd. Vijf doeken: Golgotha, Jezus aan het kruis, de Kruisdood, Pietà, Verrijzenis. Patrick Lateur hield een diepe bezinning op 3 april 2009 bij de inwijding van deze Kruisweg van Liefde.  

Het feest van de Kruisverheffing schept een band met allen die omwille van hun trouw aan Christus vervolgd werden en gedood. Maaloula was een christelijke enclave in Syrië. De bewoners spreken er de taal die Jezus heeft gesproken, het Aramees. Zij vierden heel intens het feest van de Kruisverheffing. Hun dorp is in de voorbije maanden verwoest. Er groeit een ‘oecumene van het bloed’ van christenen uit de verschillende confessies. Ontstaat daaruit een nieuwe bloei zoals de katchkar in Armenië suggereert?