De wijde horizon van de herder (1999)

×

Waarschuwing

JUser: :_load: Kan gebruiker met ID: 198 niet laden

HERINNERING AAN DE CATACOMBEN


Ik herinner mij een reis naar Rome. Ik zat op 5 gym. In de catacomben zou een h.mis worden opgedragen, bij de graven van de martelaren. We doken ergens langs de via Appia in een donkere ruimte onder de grond. Het was inmiddels half tien. We waren met 24 jongens, die -zo waren de voorschriften in die tijd- niet ontbeten hadden. Als ik aan catacomben denk, dan hoor ik nog het gerommel van lege magen en de echo's daarvan in de grafruimte, maar ook ze ik enkele aandoenlijke tekeningen in het lage plafond gegrift die de eeuwen hadden getrotseerd, een duifje met een groene tak. Catacomben zijn graf-grotten in Rome. In de vulkanische bodem zijn gangen met grafkelders uitgehouwen. Het was typisch voor joden en christenen om geloofsgenoten dicht bijeen te rusten te leggen. In de catacomben vind je ook de oudste christelijke voorstellingen. Zelfs al uit de eerste eeuw.

HET HERDERS LOGO

Dat mag bijzonder heten. Joden was het verboden om afbeeldingen te maken van mensen of dieren, laat staan van goden. De jonge christelijke kerk wordt echter al spoedig overstroomd door gelovigen van Romeinse of Griekse komaf. Die begrijpen niets van het verbod om heilige voorstellingen te maken. Maar oppositie tegen kunst in kerken blijft tot in de vijfde en zesde eeuw bestaan. In elk geval zijn de oudste afbeeldingen in de catacomben eenvoudig.
Soms een vis, een anker, een stroompje water. Maar heel vaak ook de goede herder, een jonge man met een omgorde tunica, windselen om de kuiten en een staf of melkemmer in de hand. Op zijn schouder draagt hij een lammetje en enkele schapen staan om hem heen. De voorstelling was voor de eerste christenen zo bruikbaar omdat het letterlijk illustreert wat Jezus zegt bij Johannes: "Ik ben de goede herder en de schapen kennen mijn stem". Maar bovendien was het een beeld dat ook in tijden van felle vervolgingen kon worden gebruikt, want ook de heidenen beeldden Morfeus af als een jongeman met een lam en ook Hermes, de beschermgod van de herders werd zo afgebeeld, en zo verraadde het beeld de christelijke godsdienst niet.
In de Babylonische wereld en in de keizerlijk Romeinse wereld was de goede herder een ideale voorstelling van hoe een koning of keizer zich ten opzichte van zijn volk zou moeten gedragen.

ONDERSCHEID HERDER SCHAAP

Wat heeft een herder dan aan zijn schapen te bieden? Je zou het zo kunnen samenvatten: een herder loopt op twee benen en een schaap op vier. Een schaap loopt van groen twijgje naar groen twijgje, van gras naar gras. Zijn blikveld is heel klein. In Israël waar de woestijn kortstondig bloeit in het voorjaar, zou een kudde schapen al spoedig zichzelf al grazend op een plek doen belanden waaruit geen terugkeer meer mogelijk is. Want een schaap overziet het landschap niet. Het heeft geen weet van de landkaart. Het weet niet hoe ver weg een kooi is die in de nacht beschutting biedt tegen wilde dieren. Zeker, enkele schapen zouden wel overleven, en wel de sterksten, maar zonder herder zou de kudde, vermagerd, en uitgedund tot misschien eentiende, thuiskomen.
Een herder is voor de kudde iemand die verder kan kijken dan de schapen, iemand die een groter verband ziet, iemand voor wie de tocht een doelgerichte reis is in plaats van een hollen van het ene naar het andere struikje, van het ene naar het andere succes, van de ene naar de andere honger.

HERDER JEZUS

Dat is wat Jezus de mensen aanbiedt. Je zou ook ons kunnen zien als wezens die zich makkelijk laten leiden tot korte termijn successen. Wat goed voor ons is, ach, dat is maar al te vaak gewoon wat we nu lekker vinden. De mens is een makkelijk slachtoffer van teveel. We kunnen ons makkelijk vinden in de gedachte, "wie dan leeft wie dan zorgt". We lopen van struikje naar struikje. Is er winst te halen uit kernenergie?, proberen we het. Wordt het klimaat warmer?, zien we dan wel weer. We wanen ons gelukkig door de dingen die op korte termijn voordeel beloven, en die bepalen de gang van de geschiedenis. Aan de moderne ontwikkelingen ligt nergens een principiële keuze ten grondslag. Ze zijn gewoon ontstaan. In dat opzicht lijken mensen op een kudde schapen. Wie wij nodig hebben is iemand die een veel wijdere horizon heeft, die de tocht op veel langere termijn kan uitzetten. Jezus zegt zo iemand te zijn. Ik denk dat hij dit bedoeld. Het kompas dat Jezus aan zijn leerlingen geeft is dit: laat niet altijd je eigenbelang richting geven, maar let op het belang van de ander, en speciaal van de zwakste. De herder past zijn tempo aan, niet aan de snelste loper maar aan het ziekste lam. "Jezus als onze herder" wil zeggen dat we ons wel zorgen maken over de wereld van overmorgen, en dat we omzien naar mensen. De toekomst mag offers vragen en de schepping mag eerbied afdwingen.

HOE HOUD JE SCHAPEN UIT ELKAAR?

Beste kinderen,
een herder ging op stap. Hij had meer dan honderd schapen, grote en kleintjes, jonge en ouderen. Hij liet ze lekker gras eten, en ze hadden het naar hun zin. De herder was geduldig. Hij liep niet te snel. Alleen als hij wist dat er onweer op komst was dan zette hij de vaart erin, want voor het donker wilde hij bij de grote kooi zijn. Die kooi was een stevige ronde muur. Daarbinnen konden geen wolven komen. Daar was je veilig in de nacht. De kooi was er voor elke herder en het kon gebeuren dat er op een nacht wel vier herders waren. De ene had een kleine kudde van 40 schapen, de ander een van 120 en nog een met zeventig. Alle schapen blaten vrolijk door elkaar heen. Ze vonden het wel gezellig eens met een andere kudde de laatste nieuwtjes uit te wisselen. De volgende morgen ging de deur van de stal weer open. Nu moesten de kuddes weer uit elkaar gehaald worden. Dat was heel gemakkelijk. Want schapen kunnen namelijk heel erg goed de stem onthouden van hun baasje. De herder ging in de poort staan van de ommuring met zijn benen uit elkaar en dan begon hij te roepen, en dan kwamen alleen zijn eigen schapen tussen zijn benen naar buiten. Hij was zelf deur! Maar o jee, als de herder ziek was en een invaller was meegegaan. Die zijn stem kenden de schapen niet. Dan waren de herders om elf uur nog niet klaar met uit te zoeken wie bij welke kudde hoorde. "Maar ik ben de goede herder", zegt Jezus. "Want ik ken alle mensen persoonlijk, en ik houd van ze allemaal, van de stevige dikke evenveel als van het jonge lammetje op wankele pootjes. Doe maar mee!"